Ông nội - Lão tướng khai sơn phá thạch

Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước, từ 'một mình một ngựa' đến điều hành một binh đoàn.. mà những lời kể lại của ông Nội vẫn vô cùng giản dị và thấm đẫm những giá trị sâu xa: 'sự nghiệp dù to lớn đến đâu nhưng nếu không có nhân dân, không có mồ hôi xương máu của chiến sĩ thì không bao giờ thành công được. Ngày nay, chúng ta đã có cả giang sơn, nhưng đừng bao giờ quên ý tưởng sâu xa của Bác, có nhân dân mới có sự nghiệp'.

https://www.facebook.com/notes/696335667925390/

Lấp lánh Trường Sơn

(Tạp chí Vǎn nghệ Quân đội -1999) "Đường mòn Hồ Chí Minh" đã trở thành một con đường nổi tiếng thế giới, trở thành một biểu tượng cho tinh thần quyết đánh, quyết thắng giặc Mỹ xây lược của nhân dân Việt Nam ta. Đó cũng chính là con đường dẫn dân tộc ta, quân đội ta đi tới trận quyết chiến cuối cùng, tới ngày 30-4 toàn thắng. Đường Trường Sơn đã trở thành một nét son chói lọi trong ký ức của dân tộc ta, trở thành di sản quý giá của thế hệ cha anh để lại, "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước...." đã là lời thề của cả một thế hệ. Biết bao người con thân yêu của dân tộc ta đã hy sinh máu xương, hy sinh cả tuổi trẻ của mình cho con đường dẫn tới ngày toàn thắng ấy. Nhân kỷ niệm Ngày toàn thắng 30-4 và kỷ niệm 40 nǎm Ngày mở đường Trường Sơn, 40 nǎm Ngày Truyền thống của bộ đội Trường Sơn, Tạp chí Vǎn nghệ Quân đội đã có cuộc gặp gỡ với một trong những con người đầu tiên có mặt trên Trường Sơn với tư cách là người nhận lệnh của Đảng, của Bác đi mở con đường chiến lược cho sự nghiệp giải phóng miền Nam. Đó là thiếu tướng Võ Bẩm, nguyên Tư lệnh đầu tiên của Bộ đội Trường Sơn (còn gọi là Đoàn 559). Thiếu tướng Võ Bẩm nǎm nay đã 84 tuổi. Tuy tuổi già sức yếu nhưng ký ức của ông về một thuở Trường Sơn mở đường đi giải phóng miền Nam vẫn còn tươi rói như chỉ là những chuyện vừa xảy ra ngày hôm qua.

PV. Thưa thiếu tướng: Chúng ta đang chuẩn bị kỷ niệm 40 nǎm ngày mở đường Trường Sơn... Thiếu tướng Võ Bẩm: Tôi nay đã già yếu rồi nhưng mỗi khi chợp mắt ngủ vẫn có cảm giác như mình đang nằm đung đưa trên võng vậy. Có đêm tôi chợt tỉnh, hỏi bà nhà tôi rằng có phải hình như có ai đó vừa gõ cửa. Nếu có ai đến gọi tôi đi thì tôi phải đi thôi. Trong đó, chắc lại có chuyện gì rồi. Đến khi bà ấy bật đèn lên, nhìn thấy cǎn phòng tôi mới biết rằng mình đang nằm mơ. Nhìn vào gương thấy mình già quá rồi. Ấy vậy mà ngày ấy tôi to lớn lắm, nặng hơn bảy chục ký cơ mà. Phải to lớn, khoẻ mạnh như vậy thì mới đủ sức mà đi mở đường Trường Sơn chứ! PV: Theo chúng tôi được biết thì bác là người đầu tiên được giao nhiệm vụ đi tổ chức lực lượng để mở con đường vào miền Nam Thiếu tướng Võ Bẩm: Tôi chắc chắn không phải là người đầu tiên đi trên những con đường rừng Trường Sơn để vào Nam ra Bắc. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp chúng ta cũng đã có những cuộc hành quân vượt Trường Sơn rồi. Nhưng, đúng tôi là người đầu tiên được Quận uỷ Trung ương và Bộ Quốc phòng giao nhiệm vụ nghiên cứu, tổ chức lực lượng để đi mở con đường đưa vũ khí, đạn dược, lương thực và con người vào chi viện cho cách mạng miền Nam trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước theo chỉ thị của Bác Hồ.

PV: Thưa thiếu tướng! Ông có thể nhớ lại những cảm tưởng đầu tiên của mình khi được giao một trọng trách như vậy không? Thiếu tướng Võ Bẩm: Nhớ! Nhớ chứ... Bởi vì đối với cuộc đời một con người thì đâu có nhiều những giây phút như vậy. Tôi còn nhớ, đúng vào ngày 19 tháng 5 nǎm 1959, đồng chí trung tướng Nguyễn Vǎn Vịnh, thứ trưởng Bộ Quốc phòng triệu tập tôi vào cơ quan Bộ Quốc phòng để nhận nhiệm vụ. Sau này, tôi hiểu rằng không phải tình cờ mà các đồng chí lãnh đạo Bộ Quốc phòng chọn ngày này để giao cho tôi bằng một giọng nói trang nghiêm: "Tôi có nhiệm vụ truyền đạt chỉ thị của Bộ Chính trị cho đồng chí. Đây là một nhiệm vụ hết sức quan trọng, hết sức bí mật để thực hiện Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng ta về công tác miền Nam. Bộ Chính trị trực tiếp giao cho đồng chí nhiệm vụ đi khảo sát, nghiên cứu, tổ chức một tuyết đường vượt dãy Trường Sơn để đưa nhân tài, vật lực vào chi viện cho miền Nam, đưa cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam tới toàn thắng. Đây cũng là ý nguyện thiêng liêng của Bác Hồ. Con đường này phải được mở với phương châm tuyệt đối bí mật. Trước mắt đồng chí chỉ có "một người một ngựa" đi thực hiện việc mở đầu sự nghiệp vĩ đại này. Đồng chí hãy về suy nghĩ, vạch kế hoạch và tham khảo ý kiến của đồng chí Trần Lương (lúc đó đồng chí Trần Lương đã nhận nhiệm vụ về miền Nam làm bí thư Khu uỷ Khu 5. Sau này đồng chí lấy tên là Trần Nam Trung). Vì tính chất nhiệm vụ là tuyệt mật nên khi đồng chí làm việc với ai, tham khảo ý kiến ai đều phải lập danh sách đưa lên cho tôi để tôi báo cáo lại với Bộ Chính trị. Ý kiến của đồng chí thế nào? Tôi suy nghĩ trong giây lát rồi trả lời. - Thưa đồng chí Trung tướng. Đây là một việc lớn, quan hệ tới toàn bộ sự nghiệp giải phóng miền Nam nhưng lại phải tiến hành rất bí mật. Thực tế là một việc "lấy thúng úp voi". Tôi sẽ cố gắng giữ nguyên tắc để cố mà úp cho kín con voi này. Nhưng trong khi làm việc, tiếp xúc rất có thể có sơ hở. Khi ấy các đồng chí phải tin tưởng tôi và tích cực chi viện. Đồng chí Trung tướng nắm chặt tay tôi: - Bộ Chính trị đã chỉ định đồng chí làm việc này, nghĩa là đã có sự tin tưởng tuyệt đối rồi. Đồng chí cứ tiến hành công việc đi. Cần gì, báo cáo trực tiếp với tôi ngay.... Đấy câu chuyện mở đầu cho tuyết đường Trường Sơn chỉ có vậy. Sau đó tôi chuẩn bị phương án, trình bày kế hoạch của mình với đồng chí Nguyễn Vǎn Vịnh và cả đồng chí Trần Lương nữa. Giai đoạn đầu tôi nêu ra chỉ tiêu chi viện nhanh cho miền Nam 500 cán bộ, một số lượng vũ khí nhất định. Riêng vũ khí, tôi nêu ra ý kiến chỉ dùng vũ khí chiến lợi phẩm của Pháp, những trang bị khác cũng vậy. Có như vậy mới giữ được bí mật.

PV: Lúc đó đã là nǎm 1959 rồi. Nghĩa là sau nǎm nǎm ngày miền Bắc giải phóng. Vũ khí chiến lợi phẩm có thể còn. Nhưng các trang bị khác thì đâu có dễ kiếm. Thiếu tướng Võ Bẩm: Đúng vậy! Vì thế tôi phải xin Bộ cho rút tiền ở một quỹ đặc biệt. Rồi suốt ngày, tôi và vài đồng chí tin cậy đi khắp các chợ trời ở Hà Nội, Hải Phòng và nhiều nơi khác để tìm mua các loại vật dụng còn lại thời Pháp: từ các hộp quẹt đến con dao nhíp, cây kim sợi chỉ hay cục xà bông, cây bút máy Paker, cái ca uống nước.... Làm sao đủ trang bị sinh hoạt cho 500 con người mà không có dấu vết gì của miền Bắc hay các nước xã hội chủ nghĩa. Rất vất vả chúng tôi mới gom được số hàng đó cho anh em. PV: Vậy, chúng ta đã tiến hành tổ chức tuyến đường đầu tiên ra sao? Thiếu tướng Võ Bẩm: Để làm việc ấy, anh Trần Lương và tôi quyết định tổ chức một cuộc họp bí mật ở Vĩnh Linh. Anh Lương có triệu tập thêm một đồng chí Khu uỷ viên phụ trách liên lạc với miền Bắc là đồng chí Quyết ra tham dự cuộc họp. Tại cuộc họp này chúng tôi thành lập một cơ quan đầu tiên để chỉ huy do tôi làm chỉ huy trưởng và đồng chí Nguyễn Thạnh (nguyên du kích Ba Tơ) làm chỉ huy phó, đồng chí Lê Trọng Tâm là trợ lý tổng hợp, ngoài ra còn một đồng chí trợ lý phụ trách vũ khí, các đồng chí phụ trách nuôi quân, lái xe đều là người miền Nam. Ban chỉ huy mở đường về Nam đầu tiên có chín người. Tất cả đều là những đồng chí trung kiên, được đặc biệt tin cậy.

PV: Và sự nghiệp "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước" bắt đầu.... Thiếu tướng Võ Bẩm: Đúng vậy! Những ngày đầu tiên đi mở tuyến ở Tây Quảng Trị thật vô cùng gian khổ. Anh em chúng tôi bị vắt cắn máu chảy khắp cả chân tay. Tôi nói đùa với anh em “Thế là chúng ta trở thành những người đầu tiên lưu huyết cho cuộc chiến đấu mới này”. Sau khi đã tìm được địa điểm đặt cǎn cứ đầu mối cho tuyến đường Trường Sơn tôi trở về Hà Nội để chuẩn bị thu gom, đóng gói, vũ khí, trang bị chuyển về miền Nam. Bốt Kim Lũ thuộc huyện Thanh Trì Hà Nội được chọn làm nơi đầu tiên tập kết hàng hoá vũ khí đạn dược chi viện cho miền Nam. Còn cán bộ được bí mật triệu tập về để đi Nam thì tập hợp ở nhà số 83 phố Lý Nam Đế, Hà Nội. Tất cả những cán bộ được gọi về đều chọn lọc rất kỹ lưỡng và họ vẫn chưa biết rằng họ là những người được lựa chọn cho một sự nghiệp vĩ đại. Đơn vị đầu tiên được đưa vào miền Nam sẽ là một tiểu đoàn, mang mật danh là tiểu đoàn 301. Tháng 7-1959 chúng tôi bắt đầu đưa lực lượng vào tuyến.

PV: Vậy... tuyến đường đầu tiên vượt qua khu vực giới tuyến tạm thời được hình thành như thế nào? Thiếu tướng Võ Bẩm: Đó là tuyến đường phía Tây Quảng Trị, phải leo qua dãy núi có động Voi Mẹp, nơi ngày xưa vua Hàm Nghi đã có thời chọn làm cǎn cứ để chống quân xâm lược Pháp. Chúng tôi còn nhận ra những cây chè, cây cam được nghĩa quân Cần Vương trồng từ hồi đó. Từ đầu đường phía bắc đến động Voi Mẹp chúng tôi chia làm hai chặng đường làm sao để có thể qua đường 9 vào ban đêm. Trên tuyến đó địch có cǎn cứ Quà Quán, phía bắc có đồn Làng Miệt. Ban đêm qua đường 9, để khỏi để lại bất cứ dấu vết nào mỗi anh em phải có hai mảnh gỗ ván, mỗi mảnh chỉ đặt vừa bàn chân, dắt trong lưng để lót chân khi qua đường. Mỗi đêm chúng tôi lại thay đổi vị trí vượt đường một lần. Vì thế đã giữ được bí mật tuyệt đối trong những đợt chuyển quân đầu tiên. PV: Thưa thiếu tướng! Chúng tôi có thể hình dung những gian nan, hiểm nghèo của những ngày đầu mở tuyến đường chi viện cho miền Nam. Nhưng đến khi nào thì có Binh đoàn Trường Sơn? Thiếu tướng Vũ Bẩm: Đến tháng 9-1959 thì Bộ có quyết định thành lập đoàn 559 hay như sau này ta gọi là Binh đoàn Trường Sơn. Lúc đó đã xác định quy mô của 559 là cấp sư đoàn do tôi làm đoàn trưởng kiêm chính uỷ. Về Đảng có Ban cán sự Đảng do tôi làm Bí thư, đồng chí Nguyễn Thạnh và đồng chí Chương làm uỷ viên. Con đường do chúng tôi mở trên đường Trường Sơn cũng chính thức được mang tên là đường Hồ Chí Minh từ ngày ấy. PV: Chúng tôi đã có đường Hồ Chí Minh trên đường Trường Sơn. Vậy khi nào ý tưởng về đường Hồ Chí Minh trên biển ra đời? Thiếu tướng Võ Bẩm: Ngay khi đường Trường Sơn đi vào hoạt động ổn định chúng tôi đã nghĩ đến việc mở một tuyến đường chi viện cho miền Nam trên biển Đông. Kế hoạch này cũng nhanh chóng được Bộ Chính trị cho phép tiến hành. Việc đầu tiên là tôi đi tìm một số đồng chí ở Khu 5 có kinh nghiệm đi biển và thành lập một đơn vị, nguỵ trang là một tập đoàn đánh cá. Chúng tôi tổ chức nghiên cứu đóng những chiếc thuyền giống như của ngư dân các tỉnh miền Trung. May mắn tôi tìm được anh Phạm Kỳ nguyên là thợ đóng thuyền, khi tập kết ra Bắc công tác tại nhà máy xe lửa Gia Lâm. Được tôi vận động, đồng chí Kỳ đồng ý, về đơn vị này công tác. Đến đầu nǎm 1960, "tập đoàn đánh cá" này bắt đầu đánh cá để thǎm dò và thực tập ở vùng biển cửa Sông Gianh. Đúng vào dịp Tết nǎm 1961 chúng tôi cho một chiếc chạy thǎm dò về phía Nam. Thuyền này do đồng chí Nửa, nguyên là chiến sĩ thi đua của Liên Khu 5 trong kháng chiến chống Pháp phụ trách. Thuyền đã đi vào được đến Đà Nẵng an toàn. Sau đó các đồng chí này để thuyền lại, tìm đường lên núi trở ra miền Bắc. Có thể nói đó là chuyến vượt biển đầu tiên của chúng ta để mở đường Hồ Chí Minh trên biển. Sau khi đi thử một vài chuyến, có chuyến thành công, có chuyến thất bại, chúng tôi rút ra kết luận rằng, để phát triển đường trên biển, không thể dùng mãi thuyền buồm, mà phải dùng tới tàu thuỷ. Vì thế chúng tôi kiến nghị lên Bộ Quốc phòng và Bộ Chính trị chuyển giao tuyến đườn này cho bộ đội Hải Quân. Đề nghị đó đã được chấp nhận và sau này, bộ đội Hải quân đã lập nhiều chiến công trên tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển. PV: Sau này, các tác giả viết tổng kết chiến tranh nhận định rằng, đường Hồ Chí Minh xuyên Trường Sơn là một trong những nguyên nhân dẫn đến thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Điều đó cũng dễ nhất trí. Nhưng với đồng chí, vị Tư lệnh đầu tiên của bộ đội Trường Sơn, vào lúc nào đồng chí cảm thấy đắc chí nhất? Vào lúc thông tuyến đường vào Nam hay vào thời điểm khi đường Trường Sơn đã trở thành một đại lộ, nườm nượp quân đi?

Thiếu tướng Võ Bẩm: Có một lần trên Trường Sơn sau khi đã thông tuyến với Khu 5, khi cùng một số cán bộ miền Nam leo lên đỉnh A Tép, đứng nhìn ra xung quanh rừng núi bao la, tôi đã nói với các đồng chí trong đoàn "Núi rừng của ta trùng điệp, hùng vĩ như thế kia thì cho dù đế quốc Mỹ có kéo hết cả giai cấp tư sản sang cũng không thể chiếm được đất nước mình". Và tôi có ứng tác mấy câu như sau: "Non xanh nước biếc bao la. Con đường thống nhất mở ra đây rồi. Anh, tôi cố gắng lên thôi. Mỹ cút, nguỵ nhào ta lại gặp nhau". Phải chǎng, đó chính là lúc mà tôi cảm thấy đắc ý nhất? PV: Chúng tôi được biết, thiếu tướng đã từng được gặp và báo cáo công việc với Bác Hồ. Thiếu tướng có thể kể lại kỷ niệm đó không? Thiếu tướng Võ Bẩm: Đó là một kỷ niệm sâu sắc nhất trong cuộc đời của tôi, vào thời điểm mà chúng tôi đã hoàn thành thông tuyến con đường phía Tây Trường Sơn. Tôi trở về Hà Nội để báo cáo công việc với Bộ. Vào một buổi trưa, tôi đang nghỉ ở nhà riêng thì có điện thoại gọi vào cơ quan Quân uỷ gấp để làm việc. Tôi vội mặc quân phục rồi đi ngay. Vào đến phòng làm việc của Quân uỷ Trung ương tôi bỗng giật thót khi thấy Bác Hồ đang ngồi nói chuyện với đồng chí Vǎn Tiến Dũng, thượng tướng Tổng Tham mưu trưởng. Tôi như chết đứng, chưa kịp phản ứng gì thì anh Dũng bước tới bảo: "Bác Hồ đang chờ anh đó" Tôi vội giơ tay lên vành mũ chào. Bác đứng dậy, bước tới đón tôi và thân mật hỏi: - Chú có khoẻ không? Bác đang muốn nghe chú trực tiếp báo cáo tình hình hoạt động của đoàn 559? Bác muốn biết anh em bộ đội trong đó sống ra sao, có khoẻ mạnh không? Đồng bào các dân tộc trên Trường Sơn có đủ cơm ǎn, áo mặc không? Tôi cố gắng trấn tĩnh để báo cáo công việc với Bác. Để thuận lợi, tôi mở cặp lấy bản đồ của mình trải lên bàn và bắt đầu báo cáo với Bác về tình hình tuyến đường Trường Sơn, tình hình bộ đội và nhân dân các dân tộc trên Trường Sơn. Tôi nói đến việc nhân dân các dân tộc trên Trường Sơn hết lòng vì sự nghiệp giải phóng đất nước, hy sinh rất nhiều cho tuyến đường Trường Sơn nhưng đời sống vô cùng khổ cực. Tuy vậy, nhân dân vẫn nhường từng hạt gạo, củ mì cho bộ đội để bộ đội có sức mà mở đường đi giải phóng miền Nam. Nguyện vọng của nhân dân rất giản dị, mà thiêng liêng đó là mong sao nước nhà mau thống nhất "để chúng tao có muối của Bác Hồ mà ǎn". Khi tôi nói tới đây, Bác rưng rưng nước mắt. Người xua tay, ngắt lời tôi: - Việc đầu tiên chú nhanh chóng chuyển cho đồng bào Trường Sơn 30 tấn muối, mười tấn vải. Bác đã chỉ thị cho các cơ quan chuẩn bị rồi. Sau đó lập ngay danh sách các chiến sĩ lập thành tích xuất sắc để Bác khen thưởng. Sau khi nghe tôi báo cáo xong, Bác khen. - Các chú đã mở được con đường về Nam, như vậy là rất tốt. Bây giờ phải khôn khéo, tỉnh táo để làm việc tốt hơn. Đó chính là con đường sẽ đưa chúng ta tới chiến thắng. Sau này, tôi vô cùng thấm thía những lời dạy của Bác. Tôi hiểu ý của Bác là: sự nghiệp dù to lớn đến đâu nhưng nếu không có nhân dân, không có mồ hôi xương máu của chiến sĩ thì không bao giờ thành công được. Ngày nay, chúng ta đã có cả giang sơn, nhưng đừng bao giờ quên ý tưởng sâu xa của Bác, có nhân dân mới có sự nghiệp.

PV: Xin cám ơn thiếu tướng! Cám ơn người lão tướng đã lĩnh ấn tiên phong mở đường Trường Sơn. Tôi cũng xin được tiết lộ thêm rằng thiếu tướng Võ Bẩm tuy đã già yếu, nhưng trái tim vẫn còn sục sôi nhiệt huyết. Khi tôi nói rằng: Chúng ta đang làm nhiều việc để chuẩn bị kỷ niệm 40 nǎm ngày mở đường Trường Sơn. Thì vị lão tướng ngơ ngác nhìn tôi rồi hỏi lại: "Đã bốn mươi nǎm trôi qua rồi cơ à!" ờ... kỷ niệm... thì cứ kỷ niệm.... nhưng đừng quên hàng vạn con em của chúng ta đã hy sinh trên các nẻo đường Trường Sơn". Tôi cũng xin mượn những lời này để kết thúc bài phỏng vấn của mình. (Tạp chí Vǎn nghệ Quân đội - Khuất Quang Thuỵ)